Lees eerst dit

Na een aantal belangrijke voorbeschouwingen schetsen we in deze inleidende tekst de opbouw van de tips per doelgroep. Verder zetten we een paar algemene aandachtspunten op een rij. Tijdens het bundelen van de tips die de werkgroepen bijeendachten, is namelijk duidelijk geworden dat een aantal ervan ‘handicapoverstijgend’ is en dus eigenlijk voor alle doelgroepen geldt. Om herhaling te vermijden, brengen we die adviezen hier samen. De specifieke adviezen per handicap vind je op de webpagina’s onder tips per doelgroep.

Voorbeschouwingen

Bezoek in groep of individueel

Het project Anders-naar-de-bib vertrekt vanuit de idee dat een ‘groep’ personen met een handicap op bezoek komt in de bibliotheek. Dat neemt niet weg dat de aangereikte tips ook van pas komen in de omgang met individuele personen met een handicap. Het project is dus niet eng te koppelen aan de ‘rondleidingen’ van ‘groepen’, maar heeft betekenis voor elke bibliotheekmedewerker die elke persoon met een handicap bij zijn komst naar de bibliotheek zo gewoon mogelijk (en zo bijzonder als nodig) wil benaderen.

In de praktijk komen groepsbezoeken vaak neer op klasbezoeken. De grootste groep kinderen en jongeren met een handicap loopt school in het buitengewoon onderwijs. Een groeiend aantal neemt deel aan het geïntegreerd / inclusief onderwijs. Enige duiding bij de specifieke organisatie en terminologie van dit onderwijscircuit vind je hier.

Kinderen en volwassenen

Omgaan met volwassenen is anders dan met kinderen en jongeren. Dat is niet anders bij mensen met een handicap. Anders-naar-de-bib wil de bibliotheek zowel voor de jeugd als voor volwassenen met een handicap toegankelijker maken. Toch hebben we geen strikt onderscheid volgens leeftijd gemaakt. De nadruk ligt in de eerste plaats op de aard van de handicap en de noden die daaruit voortvloeien. Dat de noden telkens moeten worden aangepast aan de leeftijd van de groep, is duidelijk.
De beperking(en) en de specifieke begeleidingsbehoefte van de volwassen bezoeker zullen trouwens vaak minder ‘zichtbaar’ zijn, zeker wanneer hij – zoals hierboven al vermeld – niet in groepsverband op bezoek komt. Dat wijst nogmaals op het belang van een algemene sensitiviteit en openheid voor het anders-zijn.

Denk niet in vakjes

De realiteit laat zich niet in vakjes duwen. Daarvoor is ze veel te uniek en verscheiden. We zijn ons ervan bewust dat de vijfdeling die we hanteren (verstandelijke handicap, doof/slechthorend, blind/slechtziend, motorische handicap, ontwikkelingsstoornis) ruw is en geen recht doet aan de rijkdom van de realiteit. Je zult bijvoorbeeld worden geconfronteerd met verschillende handicaps binnen één groep bezoekers, met iemand met een meervoudige handicap, met een handicap die hier niet besproken is, enz. Er zullen altijd wel nieuwe vragen opduiken. Laat het een uitdaging zijn om de inhoud van dit project in het achterhoofd te houden bij het bezoek van om het even welke groep en deze te verweven in je omgang met elke individuele bezoeker met een handicap.

Een eerste bezoek smaakt naar meer

Anders-naar-de-bib heeft in de eerste plaats bibliotheekintroductie voor ogen. Het project wil handvatten aanreiken voor de ontvangst van mensen met een handicap, ervan uitgaand dat ze nog niet eerder hebben kennisgemaakt met de bibliotheek. Het stramien dat we volgen, bevat de klassieke ingrediënten voor een ‘eerste’ bezoek, met tips voor aanpassingen naargelang de doelgroep. De tips zijn overigens ook los van ‘rondleidingen’ en ‘groepen’ bruikbaar in de omgang met alle mensen met een handicap. Dat er vooralsnog geen adviezen voor verdere bibliotheekinstructie in dit project zijn opgenomen, betekent niet dat procesmatig werken niet aanbevolen is. Bepaalde groepen hebben vanwege de aard van hun beperking precies nood aan herhaling. Een eenmalig bezoek volstaat dan niet. Stimuleer daarom één of meer vervolgbezoeken.

De belangrijkste tip…

Anders-naar-de-bib bundelt tips die de communicatie met personen met een handicap tijdens een bibliotheekbezoek vergemakkelijken. Het zijn geen gouden regels of succesformules. Veel tips lijken trouwens heel vanzelfsprekend. Toch zal je af en toe in situaties komen die je in ‘handelingsverlegenheid’ brengen, waarin je niet weet hoe je moet of kunt reageren. Elke situatie en elk individu is namelijk anders.

De belangrijkste tip is daarom: Vraag de persoon met een handicap zelf hoe je hem het beste helpt of benadert. Spreek je onwennigheid gerust uit, maar toon ook je openheid tot ontmoeting en kennismaking. Iemand met een handicap is in de eerste plaats een mens die – net als jij en ik – in zijn mens-zijn, zijn mogelijkheden aangesproken en ernstig genomen wil worden. Als iemand zijn eigen hulpvraag omwille van leeftijd of andere redenen moeilijk kan formuleren, kan je een beroep doen op de begeleiding.

Opbouw van de tips per doelgroep

Elke reeks tips kent eenzelfde structuur. Je vindt dus zowel voor mensen met een verstandelijke handicap, dove en slechthorende personen, blinde en slechtziende personen, mensen met ontwikkelingsstoornissen als mensen met een motorische handicap eerst wat algemene uitleg over de handicap of stoornis. Daarna volgen per doelgroep de concrete tips bij het bezoek aan de bibliotheek. Ze hebben te maken met de voorbereiding, de accommodatie en het bezoek zelf. We sluiten af met enkele algemene tips.

Wat je moet weten over de handicap/ontwikkelingsstoornis

Een toegankelijke bibliotheek heeft alles te maken met een correcte attitude. Aangepast omgaan met personen met een handicap veronderstelt dan ook enige kennis over de handicap of stoornis zelf. Veel onbegrip komt namelijk voort uit onwetendheid. Daarom hebben we geprobeerd om een correcte beeldvorming weer te geven. We openen elke reeks tips met een toelichting bij de handicap of stoornis in de ontwikkeling. Je komt er ook meer te weten over eventuele hulpmiddelen. Het was niet onze bedoeling volledigheid na te streven. De uitleg is dus bewust beperkt tot basisinformatie.

Concrete tips bij het bibliotheekbezoek

Bij wijze van voorbereiding …

(a) De checklist

Om het bezoek aan de bibliotheek werkelijk op maat te laten verlopen, is het belangrijk op voorhand zoveel mogelijk relevante informatie over de groep te verzamelen. Op die manier weet je welke groep je kunt verwachten, waarmee je rekening moet houden en hoe je het bezoek gericht kunt voorbereiden. Het basisinstrument voor elk bezoek is de checklist. Aan de hand van de vragen op die lijst breng je specifieke aandachtspunten in kaart. Ze laten ook toe aansluiting te vinden bij het niveau, de interesses en de leefwereld van de bezoekers.

De checklist combineert de algemene praktische afspraken van een standaard aanvraagformulier (adresgegevens, contactpersonen, datum van het bezoek, enz.) met meer specifieke, doelgroepgerichte vragen (de groepssamenstelling, de leesvaardigheden van de bezoekers, de inhoudelijke verwachtingen, enkele aandachtspunten bij de communicatie, de concrete uitwerking van het bezoek, enz.).

De algemene afspraken zijn eenvoudig telefonisch of aan de balie te maken, op het moment van de aanvraag. Voor afspraken over de inhoud en de uitwerking van het bezoek, verdient het aanbeveling rond de tafel te gaan zitten met de verantwoordelijke van de groep en/of de bezoekers zelf.

(b) Wat met de infrastructuur en accommodatie?

Meestal is de toon voor een goed bezoek al gezet wanneer de bibliotheek fysiek toegankelijk is (gemaakt). Je hoeft hierbij niet meteen te denken aan bouwwerven met grote, ingrijpende veranderingen zoals deurbreedte of liftgrootte (hoewel die uiteraard ook van belang zijn!). Vaak kunnen relatief kleine wijzigingen in de infrastructuur en accommodatie de bibliotheek heel wat aantrekkelijker en toegankelijker maken voor mensen met een handicap.

Het is niet de bedoeling van dit project om een opsomming te geven van alle mogelijke technische en structurele aanpassingen. Daarvoor kan je bij andere instanties terecht. Wel willen we tips geven over hoe je – via eerder eenvoudige aanpassingen – rekening kunt houden met de noden van personen met een handicap.

Een modelbezoek

Het modelbezoek dat we in Anders-naar-de-bib voorstellen en dat in de tips per doelgroep terugkeert, verloopt volgens een vast stramien. We bespreken hier bondig de verschillende onderdelen. Naargelang de aard van de handicap geven we in de respectievelijke reeksen tips uitleg bij elk van deze stappen. Elke bibliotheek ziet er anders uit en elke medewerker die gasten in de bibliotheek ontvangt en rondleidt, doet dat op zijn eigen manier. Dit kan ervoor zorgen dat het modelbezoek kunstmatig lijkt en ver van de eigen praktijk staat. Belangrijker dan de concrete opbouw van het bezoek dat we voorstellen, zijn echter de begeleidende tips. Het zal er dan ook op aankomen de adviezen die we hier formuleren te hertalen naar je eigen situatie.

Zo hoeven niet alle stappen in de hier voorgestelde volgorde te komen. De volgorde is – afhankelijk van de bezoekende groep – aan te passen. De spelvormen komen in het voorgestelde model bijvoorbeeld aan het einde van het bezoek, terwijl je ze ook in de rondleiding kunt integreren. De invulling en de volgorde van de verschillende onderdelen hangt niet alleen af van de persoonlijke stijl van de bibliotheekmedewerker, maar ook van volgende factoren:

• de duur van het bezoek
• het feit of het een eerste (en enige) kennismaking met de bibliotheek is, dan wel of de groep nog vervolgbezoeken brengt
• de leeftijd van de bezoekers: Voor volwassenen is de ludieke noot vaak niet noodzakelijk. Voor hen is het wel belangrijk ernaar te streven niet alleen de verbale werkvorm te hanteren, maar bijvoorbeeld ook een audiovisuele presentatie te voorzien.

Kortom, het model dat we hier beschrijven is een voorbeeld, voor aanpassing vatbaar.

Het modelbezoek is onderverdeeld in:

• (a) de kennismaking met de bezoekers,
• (b) een blik op de materiaaltafel,
• (c) de werking van de bib,
• (d) het grondplan,
• (e) een rondleiding in de bib,
• (f) enkele spelvormen, en
• (g) de afronding van het bezoek.

  (a) Kennismaken

  Je stelt jezelf als bibliotheekmedewerker voor en maakt kennis met de bezoekers. Je legt kort uit wat je taak in de bibliotheek is, spreekt de bezoekers bij naam aan en vraagt na wie ooit al in de bibliotheek is geweest. Op een informele manier creëer je een vertrouwelijke sfeer. Je legt ook de structuur van het bezoek uit: Wat gaat er gebeuren? Wat gaan de bezoekers mogen doen? Wanneer is er pauze?

  (b) Materiaaltafel

  Op een tafel zijn verschillende soorten materiaal te zien die in de bibliotheek beschikbaar zijn: boeken voor volwassenen en kinderen, verhalenboeken en informatieve boeken, boeken in het Nederlands en anderstalige boeken, cd-roms, cd’s, video’s, dvd’s, enz. Al dan niet gecombineerd met een spelvorm of een demonstratie bespreek je samen met de bezoekers de materialen op tafel.

  (c) Werking van de bib

  In dit onderdeel kunnen onder meer de volgende aspecten aan bod komen:
  - Wat is het verschil tussen een boekenwinkel en een bibliotheek?
  - Wat is een 'openbare' bibliotheek?
  - Hoe schrijf je je in?
  - Hoe leen je boeken uit?
  - Hoe breng je boeken terug binnen?
  - Hoeveel boeken of ander materiaal mag je ontlenen?
  - Hoelang mag je ze ontlenen?
  - Wie mag wat ontlenen?
  - Wat als je iets te laat terugbrengt (boetesysteem)?
  - Waar vind je welke boeken?
  - Hoe zoek je iets op in de catalogus?
  - Hoe gebruik je het internet?
  - …

  Alle items uitwerken tijdens één bezoek is wellicht niet haalbaar en bestrijkt meer dan de elders aanbevolen duur van één uur. De geselecteerde items zullen per groep verschillen, afhankelijk van de doelstellingen van het bezoek.

  (d) Grondplan

  In grotere bibliotheken is het belangrijk uit te leggen hoe het gebouw is ingedeeld (welk materiaal bevindt zich op welke verdieping, enz.). Als daar de gelegenheid toe is, is het aan te raden een rondgang te maken door de bibliotheek. In kleinere bibliotheken en als de bewegwijzering naar en in de verschillende afdelingen goed is uitgebouwd, is een afzonderlijke toelichting bij het grondplan niet altijd nodig. Besteed in elk geval aandacht aan het evacuatieplan. Bepaalde groepen hechten hier heel veel belang aan.

  (e) Rondleiding

  Je leidt de groep door de verschillende afdelingen van de bibliotheek, al dan niet gekoppeld aan één of meer spelvormen. Geef per afdeling duidelijk aan waar de bezoekers terecht kunnen voor inlichtingen of hulp.

  (f) Spelvormen

  Nieuwe bezoekers steken het meeste op van de werking van een bibliotheek als ze die concreet kunnen ervaren. Daarom zijn onder ‘aan de slag’ enkele spelvormen opgenomen. Afhankelijk van de beschikbare tijd, de doelstelling van het bezoek en de groep bezoekers, kan je voor één of meer spelletjes kiezen.

  De spelvormen zijn beschreven in hun traditionele versie. Vaak verschilt alleen de methodiek en komen dezelfde (relatief eenvoudige) inhoudelijke vragen telkens terug. In de tips per doelgroep vind je aanduidingen over welke methodiek bruikbaar is en welke aanpassingen er eventueel aan de klassieke vorm nodig zijn.

  Het belangrijkste advies bij de opdrachten is telkens goed voor ogen te houden wat je ermee wilt bereiken en voor wie ze bestemd zijn. De begeleider van de groep kan je flink op weg helpen bij de keuze van de methodiek op het moment dat je de checklist invult.

  Zoals eerder gezegd, hoef je bij een bezoek van normaal begaafde volwassenen met een handicap geen speels karakter te voorzien. Als je al een opdracht voorziet, besteed dan in elk geval minder of geen aandacht aan de inkleding en omkadering, aspecten waar kinderen net wel van houden. Volwassenen kan je gerust in hun volwassen-zijn aanspreken. Dit betekent echter niet dat je geen oog moet hebben voor de ervaringsgerichtheid en dat de bezoekers bijvoorbeeld bij wijze van oefening niet zelf eens een boek kunnen uitlenen of iets opzoeken in de catalogus. Streef in je uiteenzetting voor volwassenen ook best naar méér dan de puur verbale werkvorm. Probeer bijvoorbeeld eens een audiovisuele presentatie uit (afhankelijk van de aard van de handicap).

  (g) Afronden

  Bij het afronden van het bezoek geef je de deelnemers de kans het bezoek schriftelijk of mondeling te evalueren en zelf suggesties te doen naar mogelijke verbeteringen in de aanpak van het bezoek.

‘Handicapoverstijgende’ tips

Creëer persoonlijk contact

• Maak in de mate van het mogelijke een persoonlijke afspraak met de begeleider(s) van de groep (en bij voorkeur met de groep zelf). Kennismaken met de doelgroep via een bezoek aan de voorziening of school is heel verhelderend en werkt drempelverlagend bij de voorbereiding van het bibliotheekbezoek. Voor jou, omdat je concreter voeling krijgt met de leefwereld van de persoon met een handicap. Voor de bezoekers, omdat de bibliotheek ook naar hén toe komt.
• Herkenbaarheid en aanspreekbaarheid van de bibliotheekmedewerkers zijn belangrijk. Dit is eenvoudig te realiseren door bijvoorbeeld foto's van de medewerkers op te nemen in de folder van de bibliotheek of op een centrale plaats in de bibliotheek op te hangen. Ook naamkaartjes of kaartjes met het logo van de bibliotheek vormen een oplossing.
• Zorg ervoor dat ook jij de bezoekers bij naam kunt noemen en aanspreken. Spreek daarom duidelijk af wie de naamkaartjes voor de bezoekers maakt.
  

Benadruk de rol van de begeleider van de groep

• Wijs de begeleider van de groep (leerkracht, opvoeder, vrijwilliger) op zijn belangrijke rol in de voorbereiding van het bezoek, bijvoorbeeld tijdens de les of in de leefgroep. Zo kunnen bepaalde bibliotheektermen al worden aangebracht, kan het bezoek kaderen in een specifiek lesthema, enz.
• Stimuleer de begeleider om zelf zoveel mogelijk suggesties aan te brengen voor de personalisering van de opdrachten. Hij is immers het best op de hoogte van de mogelijkheden van de bezoekers en in die zin de geknipte figuur om op maat te werken.
• De begeleider is ook de persoon die de groep verder ondersteunt en stimuleert bij het gebruik van de bibliotheek. Bezorg hem daarom voldoende inlichtingen over de werking van de bib.
• Wijs de begeleider/leerkracht op het belang van zijn aanwezigheid tijdens het bezoek. Hij kan immers de groep actief stimuleren en motiveren, de groepssamenstelling sturen en ondersteuning bieden bij moeizame communicatie.
  

Kies een thema op maat

• Vertrek in je voorbereiding van een thema dat de groep aanspreekt en/of waar ze in de klas of leefgroep rond werken. Elk thema is bruikbaar. Over de zee bijvoorbeeld bestaan zowel verhalende als informatieve boeken, voor kinderen én volwassenen. Ze wordt bezongen op cd’s en in beeld gebracht op cd-roms.
  

En verder …

• Aan te raden is het bezoek vast te leggen op een moment dat de bibliotheek gesloten is voor andere bezoekers.
• Pak het bezoek zo veel mogelijk visueel en interactief aan. Probeer niet uitsluitend te praten, maar vooral veel materiaal te tonen en concreet te laten ervaren. Ook mensen met een handicap of een stoornis in de ontwikkeling vinden het meestal heel boeiend in boeken te snuffelen, een cd te beluisteren of iets uit te proberen. Als ze bovendien ook nog zelf en effectief materiaal kunnen lenen, vergroot de kans op blijvende betrokkenheid.
• Geef zo veel mogelijk gestalte aan de begrippen herkenbaarheid en aanspreekbaarheid van het bibliotheekpersoneel door tijdens het bezoek aan te duiden waar en bij wie de bezoekers terecht kunnen voor hulp en inlichtingen.
• Zorg voor voldoende afwisseling tussen uitleg en activiteit, ook in de activiteiten zelf.
• Voorzie een korte pauze. Die hoeft niet noodzakelijk te bestaan uit de afgebakende tien minuutjes. Je kunt ze eenvoudig integreren in het bezoek door bijvoorbeeld na de algemene uitleg naar een andere plaats in de bibliotheek te gaan voor een activiteit.
• Tot slot een praktische algemene tip: Vraag bij het begin van het bezoek alle gsm's uit te zetten.

Terug naar boven